کاپیتولاسیون؛ این بار برای رونالدو!

سینا جهانی

«به اعضای تیم النصر اینترنت بدون فیلتر و نامحدود می‌دهیم»؛‌ این خبری است که به نقل از مدیرعامل باشگاه پرسپولیس تهران در رسانه‌ها منتشر شده و واکنش‌های بسیاری را برانگیخته است. درست یک هفته قبل، وبسایت «سرف شارک» گزارش داد که ایران در نیمه نخست سال ۲۰۲۳، رکورددار محدودیت‌های اینترنتی در جهان بود. از سوی دیگر، افزایش اختلال‌های فرمایشی در شبکه اینترنت کشور و همچنین فیلتر شدن ۲ پلتفرم «واتس‌اپ» و «اینستاگرام» در پی اعتراضات شهریورماه سال گذشته، فریاد اعتراض بسیاری از کاربران اینترنت را در ایران خروشانده است.

از این جهت، اعطای اینترنت بدون فیلتر به خارجی‌ها، آن‌هم به دلیل اینکه در دفعات گذشته به محدودیت‌های فضای مجازی «اعتراض» کرده‌اند، از جوانب مختلفی قابل بررسی است. با توجه به اتفاقاتی که در طول سال اخیر افتاده و با تاکید بر اظهارات متعدد مقامات و مسوولان از نهادها و ارگان‌های گوناگون، جنبه اول، می‌تواند تکرار کلیشه‌هایی باشد که بازگوی آن‌ها، دست‌کم در چند سال گذشته، هرگز منتج به نتیجه نشده است؛ بدیهیاتی مثل آسیب‌های اقتصادی ناشی از محدودیت‌های اینترنتی، اعتمادزدایی عمومی نسبت به تصمیم‌های حاکمیتی، تحمیل اختلال‌های جبران‌ناپذیر به جریان زندگی روزمره شهروندان و ... که البته، تکرارشان، هرگز از اهمیت‌شان نمی‌کاهد.

با این حال اما، اعطای اینترنت بدون محدودیت به خارجی‌ها و اعلام عمومی این اقدام، تحلیل‌ها از رفتار تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان کشور را وارد مرحله تازه‌ای می‌کند. این رفتار از چند زاویه قابل بررسی است که در ادامه به آن می‌پردازیم.

تبلیغ پیامرسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی بومی‌سازی‌شده، از ماه‌های ابتدایی فعالیت دولت سیزدهم همواره در دستور کار وزیر ارتباطات قرار داشت. «عیسی زارع‌پور»‌ به همراه مدیران پلتفرم‌های بومی، هرگز در بزرگ‌نمایی اطلاعات مربوط به پیامرسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی کم نگذاشتند. وزیر ارتباطات دولت رئیسی در آخرین اظهارتش گفته که ماهانه بیش از ۴۰ میلیون نفر از این سکوها استفاده می‌کنند و ۶۰ درصد مردم به پلتفرم‌های داخلی آمده‌اند.

در تمام یک سال‌ اخیر نیز با هر اعتراض به افزایش فیلترینگ پلتفرم‌های بین‌المللی، با شمردن کوهی از مضرات و آسیب‌هایی که اینترنت آزاد برای مردم دارد و همچنین با بی‌نقص جلوه‌دادن نمونه‌های بومی، کاربران را به استفاده از پلتفرم‌های داخلی دعوت کرده‌اند. حالا طبق آنچه رسما اعلام شده، چند تیم آمده‌اند و بازیکنانشان گفته‌اند «اینجا اینترنت نداریم». این گلایه نیز مسوولان مربوط را به جلب رضایت خارجی‌ها و اعطای اینترنت بدون فیلتر واداشته است.

حال پرسش این است: اگر پلتفرم‌های بومی، آنقدر بی‌نقصند و اگر ۴۰ میلیون کاربر در کشور، پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی را برای تامین‌ نیازهای اولیه‌شان مفید یافته‌اند، چرا بازیکنان خارجی برای استفاده از آن‌ها توجیه نشده‌اند؟ جنس اعتراض خارجی‌ها به محدودیت‌های اینترنتی چه تفاوتی با اعتراض شهروندان ایرانی به وضعیت اسف‌بار سانسور فضای مجازی دارد؟ چرا هیچ مقام یا مسوولی، از بازیکنان تیم النصر عربستان نخواسته تا با وضعیت «همین است که است!» کنار بیاید؟

نکته دوم، مساله قانون و حاکمیت قانون در کشور است. دست‌کم در یک سال اخیر، بارها اظهاراتی مبنی بر جرم‌انگاری استفاده از پلتفرم‌های فیلترشده و همچنین جرم‌انگاری خرید و فروش فیلترشکن از مقامات مختلف به گوش ما خورده است. به عبارت بهتر، آن طور که از این اظهارات پیداست، دسترسی به پلتفرم‌های خارجی در سال گذشته به عنوان بسترهایی برای ارتکاب جرایم رنگارنگ، مسدود شده‌است. حالا اجازه استفاده از همین بسترها دو دستی به بازکنان خارجی یک باشگاه خارجی تقیدیم خواهد شد. حدود ۶ دهه پیش، بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران در یک سخنرانی تاریخی پیرامون لایحه کاپیتولاسیون، به مصونیت برخی اتباع خارجی از اعمال قانون و مجازات در ایران اعتراض کردند. حالا اما، گویی مسوولان دولت سیزدهم، با اعطای اینترنت بدون فیلتر و اعمال تبعیض آشکار بین شهروندان ایرانی و مسافران خارجی، عزم راسخی برای بازسازی تاریخ در کشور دارند!

البته علاوه بر اعمال تبعیض، این اقدام مسوولان، درست مثل بسیاری از اقدامات دیگرشان، از اعمال تحقیر آشکار بر مردم نیز پرده برمی‌دارد. این احساس تحقیر در پی ارج نهادن به مطالبات بازیکنان خارجی از یک سو و بی‌توجهی به مطالبانت شهروندان ایرانی از سوی دیگر اما احساس تازه‌ای نیست. تنها یک مثال از احساس تحقیری که در نتیجه سیاست‌های غلط به مردم ایران تحمیل شده، در جریان راهپیمایی‌های اربعین قابل مشاهده است. یکی از اولین چیزهایی که پس از ورود به خاک عراق به چشم زائران ایرانی می‌خورد، بساط سیم‌کارت‌فروش‌هایی است که به بهانه بدون فیلتر بودن سیم‌کارت‌ها، برای زائران بازاریابی می‌کنند.

اشاره به نکته سوم اما خالی از لطف نیست. فروردین‌ماه امسال، «نیکلای کوملیچنکو» مهاجم تیم ملی روسیه و باشگاه روستوف، در نشست مطبوعاتی گفته بود که « اینترنت کار نمی‌کرد» و گذر زمان در ایران را ناراحت‌کننده و عذاب‌آور خوانده بود. این سخنان، بازتاب و واکنش‌های بسیاری در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی در پی داشت. اعطای اینترنت بدون فیلتر به بازکنان تیم فوتبال «النصر» حالا شاید به این دلیل باشد که از هر نوع گلایه احتمالی بازیکنان در فضای عمومی، پیشگیری شود. در این صورت نیز باید پرسید، که چرا رفع نارضایتی‌های خارجی‌ها برای مسوولان کشور اولویت بیشتری تا تامین نیازها و رسیدگی به نارضایتی‌های شهروندان ایرانی دارد؟